اصول و قواعد خوشنویسی

خوشنویسی و روان نویسی یکی از هنرهای برجسته و محبوب در نزد ما ایرانیان می باشد. به همین منظور نگارش و روان نویسی صحیح نیاز به اصول و قواعدی دارد ،

برای همین بایستی اصول و قواعد خوشنویسی را به نحو صحیحی یاد گرفته و آنگاه بتوان به طور زیبا و جذابی متن را طوری مکتوب کرد که خواننده از آن لذت ببرد.

بنابراین ما در این مقاله سعی داریم تا شما را با این اصول آشنا کنیم تا بتوانید در سایه این تکنیک ها نگارش زیبایی را داشته باشید. زیرا که یک خط خوش و گیرا نشانه ای ازجنبه های شخصیتی هر فردی است. لطفا با ما همراه باشید.

اصول و قواعدی که در خوشنویسی باید رعایت کرد

قبل از آنکه به قواعد صحیح در مورد خوشنویسی بپردازیم، ابتدا باید انواع نگارش و خط را در ادبیات فارسی شرح دهیم.

در واقع هنر خوشنویسی دارای چند سبک می باشد، که از مهم ترین آنها خوشنویسی اسلامی ( نستعلیق، کوفی و غیره )، روان نویسی، خوشنویسی با خودکار و خط تحریری و غیره می باشد.

بنابراین ما در ادامه مقاله به اصول کلی در مورد قواعد و تکنیک های خوشنویسی می پردازیم، که اغلب در همه خطوط رایج است.

در واقع مهم ترین قواعد خوشنویسی شامل دوازده گام می باشد که در ذیل به آن اشاره می کنیم.

ترکیب در قواعد خوشنویسی:

ترکیب در واقع آمیزش و در کنار هم قرار دادن حروف، کلمات، سطرها و غیره است که علاوه بر نظم از حسن ترکیب بالایی نیز برخوردار باشد.

کرسی:

در واقع محل نشستن کلمات و حروفی است که از لحاظ شکل به هم شبیه هستند، مثل م، الف، ل و….

نسبت:

چنانچه حروف و کلمات نسبت یا به هم اندازه قلم نگارشی موزون و متاسب نوشته شوند ، به این اصل نسبت می گوییم. به عنوان مثال اندازه سر قاف و یا حرف ف و…

ضعف:

به هنگام نگارش وقتی دم یا نیش قلم برای نوشتن حروف و کلمات به کار گرفته می شود، به آن اصطلاحا ضعف گفته می شود. به عنوان مثال وقتی می خواهیم حروف و کلمات به هم متصل شوند از این گام استفاده می کنیم.

قوت:

در این گام از پهنای کامل قلم برای نگارش حروفی چون سَر و، د، ف و ق استفاده می شود، که در میان و انتهای کشیده و وسط دوایر این حروف وجود دارد.

سطح:

وقتی می خواهیم از مسطح بودن و خشکی سطح قلم شروع کشیدنی و یا میانه حروفی مانند ف کوتاه و بلند را بنویسیم به اصطلاح به آن سطح می گوییم.

دور:

هر جایی که قلم به صورت دورانی بر روی کاغذ کشیده شود و بخواهیم سَر حروفی مانند و، ف و ق و دوایر و امثال آن را در بین کشیده ها پیاده کنیم از این گام استفاده می کنیم.

صعود مجازی:

صعود در خوشنویسی به دو نوع تعریف می شود. هر گاه الف آخر، لام وسط و کاف آخر را در کلمات بکشیم به آن صعود حقیقی می گوییم، غیر آن هر حرفی را که انتهای آن مثل حرف نون کشیده شود به صعود مجازی تعریف می کنیم.

نزول حقیقی:

این گام نیز بر دو نوع نزول حقیقی و مجازی می باشد، و حرکت آن بر عکس صعود از بالا به پایین است. به طوریکه اگر اول حرف ل را کشیده و به پایین بیاوریم نزول حقیقی و در حروفی مثل اول حرف ک به سمت مورب و کج نوشته می شود از نوع نزول مجازی است.

اصول:

به نگارش صحیح و خوب و ترکیب حروف با هم و کنار هم قرار دادن و استحکام و استواری آنها به طوری که قواعد و قوانین خط و خوشنویسی با هم یکجا رعایت شده باشد، اصول خوشنویسی می گوییم.

صفا:

چنانچه در خوشنویسی خط و کتابت به مرحله ای برسد که به علت کثرت مشق، و رعایت اصول به کار گرفته و ترکیب خوب چشم از دیدنش لذت و صفا ببرد و طبع شاد شود، به این گام صفا گفته می شود.

شاَن:

این گام کیفیتی از خط است که خطاط و مخاطب با نگریستن در آن خوش خطی و ترکیب حسن و زیبایی در نوع نگارش و نظم را در آن می بیند.

نگاهی به تاریخچه خط و خوشنویسی

بر طبق اصولی که ابن مقله برای خطوط قایل شد و آنها را به نظم و انظباط در آورد می توان به دو اصل پایه و مبنای دایره اشاره کرد. او همچنین چون به اشکال هندسی مسلط بود، و اندازه حروف را بر این اساس هندسی ترسیم می کرد به طوریکه مبنای نوشتن حروف را بر سه پایه نقطه لوزی، دایره مبنا و الف بنیادی قرار داد.

در نقطه لوزی به این اصل پرداخت که پهنای قلم با اضلاع نقطه برابر و مساوی است.

همینطور الف بنیادی به تعداد ۵ الی ۷ نقطه لوزی گفته می شود که از راس به هم چسبیده اند و به صورت قایم و مستقیم می باشد.

و در آخر دایره مبنا است که همانند الف و قطری برابر آن، شکلی هندسی بنیادی را تشکیل می دهد. ابن مقله با این اصول گامی بزرگ و ممتاز را در هنر خوشنویسی اسلامی برداشت.

حسن وضع:

همینطور او قواعد و ترکیب کلمات با هم را در دو دستگاه حسن وضع و حسن تشکیل تقسیم بندی نمود.

اینکه چگونه حروف پیوند پذیر و حروف منفصل را طوری کنار هم قرار داد که از ترکیب و کرسی ( محل نشستن حروف کنار هم با نظم و شکلی زیبا )، در مجاورت کلمات، نظام سطرها و تناسب کشیدگی ها به نحو تحسین برانگیزی استفاده شود.

حسن تشکیل:

اندازه گیری و بهره هر حرف از نظر دوری و نزدیکی سطح، کوتاهی و بلندی، باریکی و ضخامت حرف، راستی در حالت عمودی، افقی و مایل نسبت به حرکات قلم را حسن تشکیل می گویند.

بعدها ابن ابواب نیز در تدوین قواعد و گام های دوازده گانه ( ضعف، شاَن، صفا، سطح و غیره ) که در بالا ذکر شد، کوشید و اصول ابن مقله را گسترش داد.

او همچنین با دقت در نحوه تراشیدن قلم و نوع مرکبی که می ساخت، در تکمیل و بهبود نگارش اقلام سته ( محقق، ریحان، ثلث، نسخ، توقیع و رقاع ) کوشش نمود.

میر عماد قزوینی نیز در اولین رساله خود که آن را منسوب به بابا شاه اصفهانی می دانند، اولین چیزی را که برای یک خطاط و خوشنویس لازم و ضروری می دانست،

حسن رفتار و کسب خصال و صفات نیکو بود که می تواند در وجود هر انسانی نشانه تعادل او باشد.

او اخلاق در هنر را یکی از ویژگی های بارز یک انسان به حساب می آورد و اولین گام برای کسب هنر را دریافت و درک زیبایی از خصال انسانی برای هنر خوشنویسی می دانست، سپس دوازده گام را بعد از آن معرفی کرد.

امیدواریم از خواندن این مطلب لذت برده باشید